Luonddufága sámegillii (NAT02‑04)
Gealbomihttomearit ja árvvoštallan
Gealbomihttomearit 7. ceahki maŋŋá
Oahpahusa mihttomearri lea ahte oahppi galgá máhttit
- jearahit ja ráhkadit hypotesaid luonddufágalaš fenomenaid birra, identifiseret variábeliid ja čohkket dieđuid gávdnan dihtii vástádusaid
- earuhit áicamiid ja jurddabohtosiid, organiseret dieđuid, geavahit sivva-váikkuhus-ákkastallamiid, konklušuvnnaid dahkat, árvvoštallat boasttugálduid ja ovdanbuktit gávdnosiid
- geavahit ja árvvoštallat modeallaid mat ovddastit fenomenaid maid ii sáhte njuolga áicat, ja čilget manne modeallat geavahuvvojit luonddufágas
- lohkat ja áddet várramerkema ja reflekteret dan ulbmila birra
- addit ovdamearkkaid dasa mo luonddudieđalaš máhttu lea ovdánan ja ovdána
- addit ovdamearkkaid dasa mo árbevirolašmáhttu lea váikkuhan ja váikkuha luonddudieđalaš máhttui
- suokkardit, ráhkadit ja programmeret teknologalaš vuogádagaid main leat oasit mat doibmet ovttas
- hábmet ja ráhkadit buktaga geavaheaddjidárbbu vuođul
- reflekteret mo teknologiija sáhttá čoavdit hástalusaid, ráhkadit vejolašvuođaid ja dagahit ođđa dilemmaid
- suokkardit muddonuppástusaid ja kemiijalaš reakšuvnnaid ja válddahit daid dovdomearkkaid
- geavahit partihkalmodealla čilget nana ávdnasiid, njalbbiid ja gássaid muddonuppástusaid ja iešvuođaid
- suokkardit elektrihkalaš ja magnehtalaš fámuid seasuid bokte ja ságastallat mo mii ávkkástallat elektrihkalaš energiija beaivválaš eallimis
- čilget mo organismmaid sáhttá rátkit váldojoavkkuide, ja addit ovdamearkkaid iešguđetlágan organismmaid dovddamearkkaid
- čilget biologalaš šláddjiivuođa mearkkašumi ja čađahit doaibmabijuid gáhttet biologalaš šláddjiivuođa lagašbirrasis
- evttohit doaibmabijuid gáhttet biologalaš šláddjiivuođa davviguovlluin ja addit ovdamearkkaid árbevirolašmáhtu mearkkašupmái luondduhálddašeamis
- suokkardit ja válddahit iešguđetlágan biebmofierpmádagaid ja geavahit dáid digaštallat ovttasdoaibmama luonddus
- válddahit ja visualiseret mo jándor, mánnodásit ja jagiáiggit šaddet, ja ságastallat mo dát váikkuhit eallimii eatnamis ja sámi vieruide ávkkástallat luonddu
- čilget eatnama eavttuid eallimii ja buohtastahttit eará almmigáhppálagaiguin univearssas
- čilget mo geologalaš birrajohtin, baldotektonihkka ja olgguldas fámut leat mielde hábmemin ja rievdadeamen iešguđet eanadagaid
- čilget fysalaš ja psyhkalaš rievdadusaid rávásmanagis ja ságastallat mo dát sáhttet váikkuhit dovdduide, daguide ja seksualitehtii
- čilget muhtun orgánavuogádagaid rupmašis ja válddahit mo vuogádagat doibmet ovttas
Dađistaga árvvoštallan
Dađistaga árvvoštallan galgá leat mielde ovddideamen oahppama ja gelbbolašvuođa fágas. Oahppit čájehit ja ovdánahttet gelbbolašvuođa luonddufágas 5., 6. ja 7. ceahkis go árvvoštallet ja geavahit fágadoahpagiid ja modeallaid suokkardit, válddahit ja čilget luonddufágalaš fenomenaid. Sii čájehit ja ovdánahttet maiddái gelbbolašvuođa go válljejit metodaid, suokkardit ja reflekterejit teknologiija ja eará luonddufágalaš fáttáid birra ja árvvoštallet iežaset gávdnosiid ja bohtosiid.
Oahpaheaddji galgá diktit ohppiid váikkuhit oahpahussii ja arvvosmahttit oahppanhálu go láhčá oahpahusa máŋggabealat, praktihkalaš ja suokkardeaddji bargovugiide. Oahpaheaddji ja oahppit galget gulahallat ohppiid ovdáneami birra luonddufágas. Oahppit galget beassat suokkardit ja geahččaladdat. Ohppiid čájehuvvon gelbbolašvuođa vuođul galget oahppit beassat muitalit maid sii orrot máhttimin ja maid máhttet buorebut go ovdal. Oahpaheaddji galgá oaivadit viidásit oahppama birra ja heivehit oahpahusa nu ahte oahppit besset geavahit rávvagiid ovddidit iežaset gelbbolašvuođa luonddufágas.