Servodatfága sámi oahppoplána (SAF2-03)
Utgått
Denne læreplanen er utgått.
Gelbbolašvuođamihttomearit 10. jahkeceahki maŋŋil
Dutki
- sátnádit gažaldagaid servodatdiliid birra, plánet ja čađahit iskkadeami ja ságaškuššat gávdnosiid ja bohtosiid njálmmálaččat ja čálalaččat
- geavahit servodatfágalaš doahpagiid fágaságastallamiin ja ovdanbuktimiin iešguđet digitála reaidduiguin ja hukset viidáseappot earáid buktagiidda
- geavahit statistihkalaš gálduid meroštallat ja válddahit servodatfágalaš ságaškuššamiid tendeanssaid ja variašuvnnaid ja árvvoštallat addá go statistihkka luohtehahtti dieđuid
- čájehit mo dáhpáhusat sáhttet ovdanbuktojuvvot iešguđet láhkai, ja ságaškuššat mo beroštumit ja ideologiija sáhttet báidnit oainnu dasa mii orru fáktán ja duohtavuohtan
- reflekteret servodatfágalaš gažaldagaid iešguđet digitála gálduid ja bábirgálduid dieđuid vehkiin ja digaštallat gálduid ulbmiliid ja relevánssa
- identifiseret servodatfágalaš ákkaid, fáktáid ja čuoččuhusaid servodatdebáhtain ja digaštallamiin Interneahtas, árvvoštallat daid kritihkalaččat ja árvvoštallat vuoigatvuođaid ja váikkuhusaid go almmuha Internehttii
- hutkat muitalusaid olbmuid birra iešguđet ovddeš ja dálá servodagain ja čájehit mo birgejupmi ja árvvut váikkuhit jurdagiidda ja daguide
- čállit servodatfágalaš teavsttaid ja geavahit aiddolaš fágadoahpagiid, vuođuštuvvon konklušuvnnaid ja gáldočujuhusaid
Historjá
- gávdnat ovdamearkkaid dáhpáhusaide mat leat leamaš mielde hábmemin dálá Sámi ja Norgga, ja digaštallat mo servodat livččii sáhttán šaddat jus dat livčče dáhpáhuvvan eará láhkai
- ságaškuššat olmmošárvoideála, vealaheami ja rasismma ovdáneami historjjálaš ja dálááiggi perspektiivvas
- ovdandivvut sámi historjjá dehálaš guovddáš ovdánaniešvuođaid 1800-logus gitta 1900-logu gaskamuddui, ja digaštallat mo dáruiduhttinpolitihkka váikkuhii ovttaskas olbmuide ja servodahkii
- gávdnat ovdamearkkaid politihkalaš mobiliseremii ja kultuvrralaš visualiseremii sámi historjjás 1900-logu gaskamuttu rájes otnážii
- ovdandivvut norgga historjjá dehálaš ovdánaniešvuođaid 1800-logus gitta 1900-logu gaskamuddui ja válddahit mo dat čujuhit dálá servodahkii
- selvehit čálgostáhta ovdáneami ja válddahit dálá Norgga iešvuođaid
- selvehit teknologalaš ja servodatlaš nuppástuhttimiid maid industriála revolušuvdna dagahii
- selvehit daid jurdagiid ja fámuid mat mielddisbukte Amerihká friddjavuođasoađi ja Fránskka revolušuvnna, ja válddahit mo dat váikkuhii Norgga demokráhtalaš ovdáneapmái
- selvehit kolonialismma ja imperialismma ja addit ovdamearkkaid dekoloniseremii
- ságaškuššat 1900- ja 2000-loguid guovddáš riikkaidgaskasaš riidduid sivaid ja váikkuhusaid
- ságaškuššat ođđa áiggi dehálaš servodatnuppástuvvamiid ja reflekteret das mo dálá servodat rahpá vejolašvuođaid ođđa nuppástuvvamiidda
Geografiija
- báikádit ja dokumenteret máilmmi geográfalaš váldoiešvuođaid bajilgova ja buohtastahttit iešguđet riikkaid ja regiovnnaid
- lohkat, dulkot ja atnit bábirkárttaid ja digitála kárttaid, mihttoláva ja kártamearkkaid ja buohtastahttit árbevirolaš ja ođđaáigásaš vugiid dádjadit luonddus
- selvehit eatnama siskkáldas ja olgguldas fámuid, áibmohivvodaga lihkadeami, čázi birrajohtima, dálkki, dálkkádagaid ja šaddodaga, ja ságaškuššat luonddu ja servodaga oktavuođaid
- selvehit man viiddis Sápmi lea, ja mo nationálastáhtaid ráját ja hálddašanráját juhket guovlluid
- selvehit sámi eanadatnamahusaid ja sámi báikenamaid
- suokkardit mo olbmot ávkkástallet luondduvuođu, eará riggodagaid ja teknologiija Norggas ja máilmmi eará riikkain, ja ságaškuššat guoddevaš ovdáneami eavttuid
- guorahallat ja digaštallat riggodagaid geavaheami ja boasttugeavaheami, ja makkár váikkuhusaid dat sáhttá buktit birrasii, ja makkár riidduid dat sáhttá dagahit báikkálaččat ja máilmmiviidosaččat
- buohtastahttit álbmogiid sturrodaga, struktuvrra ja lassáneami ja analyseret álbmotovdáneami, urbaniserema ja fárremiid ođđasat áiggis
- kártet iešguđet máilmmiosiid eallineavttuid, ja čilget gefiid ja riggáid stuorra erohusaid ja ságaškuššat doaibmabijuid mo dásset juohkima
Servodatoahppu
- selvehit mo iešguđet politihkalaš bellodagat ovddidit iešguđet árvvuid ja beroštumiid, laktit dáid áigeguovdilis servodatgažaldagaide ja ákkastallat iežas oainnu
- selvehit politihkalaš ásahusaid Norggas ja Sámis ja politihkalaš ásahusaid rollajuogadeami
- buktit ovdamearkkaid dasa maid ovttasbargu, mielváikkuheapmi, demokratiija ja searvan mearkkašit našuvnnalaččat, báikkálaččat, organisašuvnnain ja skuvllas
- selvehit ON-lihtu, ON’ olmmošvuoigatvuođajulggaštusa ja guovddáš ON-konvenšuvnnaid váldoprinsihpaid, oktan ILO-konvenšuvnnain eamiálbmotvuoigatvuođaid birra, čájehit mo dat bohtet ovdan lágain, ja ságaškuššat olmmošvuoigatvuođaid rihkkuma váikkuhusaid
- buktit ovdamearkkaid dasa mo ráhkesvuođa ja seksualitehta oktavuođa áddejupmi sáhttá rievddadit kultuvrras ja kultuvrraid gaskkas
- analyseret sohkabealrollaid seksualitehta govvidemiid oktavuođas ja čilget sávahahtti seksuála oktavuođa ja seksuála veahkaválddálašvuođa erohusa
- buktit ovdamearkkaid dasa mo láhkarihkkun lea meannuduvvon, digaštallat rihkolašvuođa sivaid ja váikkuhusaid ja čilget mo riektestáhta doaibmá
- selvehit guottut-, ovdagáttut- ja rasisma-doahpagiid ja árvvoštallat mo guottut sáhttet váikkuhuvvot ja mo ovttaskas olmmoš ja servodat sáhttet eastadit ovdagáttuid ja rasismma
- guorahallat árbevirolašmáhtu ja ságaškuššat mo árbevirolašmáhttu sáhttá fievrreduvvot ođđaáigásaš oktavuođaide
- válddahit mo geavahanvuogit leat rievdan Norggas, ja selvehit geavaheaddjivuoigatvuođaid
- válddahit duhpáha ja gárihuhttinmirkkuid geavaheami ovdáneami ja váikkuhusaid Norggas ja reflekteret guottuid gárihuhttinmirkkuide
- válddahit norgga ekonomiija váldoiešvuođaid ja mo dat lea čadnon globála ekonomiijii
8 av 10