Opplæringslova

Paragrafen erstattar dagens lov §§ 6-1 og 6-2 og er omtalt i punkt 30 i Prop. 57 L (2022–2023).

Paragrafen har ei grenseflate til § 1-5 andre og tredje ledd om at Sametinget skal gi forskrift om det samiske innhaldet i dei nasjonale læreplanane i fag og om læreplanar for opplæring i samiske språk og om læreplanar i særskilde samiske fag i den vidaregåande opplæringa.

Første ledd gjeld opplæring i samisk som første- eller andrespråk for samiske elevar. Samiske elevar har rett til opplæring i eitt av dei samiske språka som er lista i første punktum. Frå 1. til 7. trinn er det foreldra som avgjer kva for eit av dei samiske språka eleven skal ha opplæring i. Frå 8. trinn avgjer eleven dette sjølv, jf. fjerde ledd. Leddet gjeld samiske elevar. Med samar meinast her dei som kan skrivast inn i Sametingets valmanntal jf. samelova § 2-6 første ledd, og barna deira. At ein «kan» skrivast inn i valmanntalet, betyr at det ikkje er eit krav at verken eleven eller foreldra faktisk er registrerte i Sametingets valmanntal. Det er nok at eleven tilfredsstiller kravet til å kunne bli registrert, eller at foreldra kan registrerast.

Andre ledd regulerer opplæring i og på samisk i forvaltningsområdet for samisk språk. Med opplæring i samisk er det meint opplæring i samisk som første- eller andrespråk. Med opplæring på samisk er det meint opplæring på samisk i andre fag. Kva kommunar som blir omfatta av forvaltningsområdet for samisk språk, er per i dag fastsett i forskrift om forvaltningsområdet for samisk språk, jf. samelova § 3 nr. 1. Første punktum slår fast at alle elevar i forvaltningsområdet for samisk språk har rett til opplæring i og på samisk. Plikta kommunen har til å tilby opplæring på samisk, gjeld for eitt av dei samiske språka, og det vil vere naturleg at opplæringa på samisk skjer på det samiske språket som tradisjonelt har vorte brukt i området. Andre punktum slår fast at kommunar i forvaltningsområdet kan gi forskrift om at alle elevar i grunnskolen skal ha grunnleggjande opplæring i samisk språk og samisk kultur. Det er ikkje tilgang til å påleggje opplæring i samisk som første- eller andrespråk, heller ikkje overfor samiske elevar. Frå 1. til 7. trinn er det foreldre som avgjer kva for eit av dei samiske språka eleven skal ha opplæring i og på. Frå 8. trinn avgjer eleven dette sjølv, jf. fjerde ledd.

Tredje ledd omfattar alle elevar utanfor forvaltningsområdet for samisk språk, ikkje berre samiske elevar. Desse har etter første punktum rett til opplæring i og på samisk dersom minst ti elevar i kommunen krev det. I tilfelle der nokre av elevane sluttar med slik opplæring, vil retten gjelde så lenge det er minst seks elevar igjen som framleis ønskjer opplæring i og på samisk, jf. andre punktum. Det er ikkje eit vilkår at elevane som krev opplæring i og på samisk, går på den same skolen eller på det same trinnet. Retten til opplæring i og på samisk gjeld eitt av språka nordsamisk, sørsamisk eller lulesamisk, sjå også første ledd.

Fram til åttande trinn er det foreldra til eleven som kan krevje opplæring i og på samisk. Frå og med åttande trinn er det eleven sjølv som tek avgjerda, jf. fjerde ledd. Dette gjeld ikkje for opplæringa i grunnleggjande samisk, som kommunane kan påleggje etter andre ledd andre punktum. Avgjerd om at ein elev skal ha opplæring i eller i og på samisk etter første til tredje ledd er eit enkeltvedtak, jf. forvaltningslova § 2 første ledd bokstav b. Enkeltvedtak om opplæring i eller i og på samisk kan påklagast. Reglane i § 29-1 gjeld for kven som er klageinstans. Elles gjeld reglane i forvaltningslova kapittel VI. Elevar på 8. til 10. trinn kan sjølve klage på enkeltvedtak om opplæring i eller i og på samisk.

Femte ledd gir kommunar både i og utanfor forvaltningsområdet for samisk språk rett til å velje kva skole i kommunen opplæringa på samisk skal givast på. Regelen opnar for at opplæringa på samisk leggjast til ein annan skole enn nærskolen til eleven. Regelen gjeld ikkje for dei elevane som berre får opplæring i samisk.

Etter sjette ledd skal kommunen tilby ein del av opplæringa i samisk i eit samiskspråkleg miljø dersom det er nødvendig for at opplæringa skal vere pedagogisk forsvarleg. Regelen tek i hovudsak sikte på tilfelle der opplæringa i samisk blir gitt som fjernundervisning, sjå § 14-4. Kommunane må gjere ei konkret vurdering av om opplæring i eit samiskspråkleg miljø er nødvendig for at opplæringa skal vere pedagogisk forsvarleg. Her må kommunen ta omsyn til at elevar har rettar og skoleeigar har plikter etter andre paragrafar i denne lova, jf. til dømes lovforslaget kapittel 11 som mellom anna gir rett til intensiv opplæring, og kapittel 12, som gir reglar om skolemiljøet. Det er det totale opplæringstilbodet til eleven som er avgjerande.

Tolkinga av «nødvendig» skal ikkje knytast til ytre rammer som til dømes kor mange andre som snakkar det samiske språket i området, økonomi og ressursar. Vurderinga skal vere knytt til om opplæringa i eit samiskspråkleg miljø er nødvendig for at elevar som får opplæringa i form av fjernundervisning, skal få ei pedagogisk forsvarleg opplæring og dermed kunne nå kompetansemåla i læreplanen. Kor store delar av opplæringa i samisk det eventuelt er nødvendig å gi i eit samiskspråkleg miljø, må komme an på ei konkret vurdering av om den opplæringa eleven får, gir eleven eit grunnlag for å nå kompetansemåla i læreplanen eller ikkje. Vurderinga av kva som er nødvendig for at opplæringa skal vere pedagogisk forsvarleg, er eit lovbunde skjønn som tilsynsmakta og domstolen kan prøve fullt ut. Samtidig må det konkrete innhaldet i kravet utleiast på bakgrunn av pedagogiske og faglege vurderingar.

Eit «samiskspråkleg miljø» er ei fellesnemning på aktivitetar som språksamlingar, språkbad, hospitering, studiebesøk og utveksling. Kommunar kan konkret vurdere kva aktivitetar som lokalt blir omfatta av eit samiskspråkleg miljø.

Opplæringa kan givast i form av fjernundervisning, sjå § 14-4. Dette kan vere aktuelt i dei tilfella der det er krevjande å rekruttere kvalifiserte lærarar. Dagens moglegheit til å gi delar av opplæringa i samisk gjennom andre alternative opplæringsformer, som intensivopplæring og særlege leirskoleopphald, vil vere dekt av andre reglar i lova, mellom anna gjennom forslaget til § 14-2 om inndeling av elevane i klassar og grupper.

Det er kommunen som har ansvaret for å oppfylle retten til opplæring i og på samisk etter paragrafen. Retten reknast som ein del av retten til grunnskoleopplæring, og ansvaret til kommunen følgjer av § 28-1.

I bestemmelsens andre ledd første punktum er begrepet «forvaltningsområdet for samisk språk» erstattet med «språkutviklingskommunar eller språkvitaliseringskommunar». I andre ledd andre punktum er «Kommunar i forvaltningsområdet for samisk språk» erstattet med «Språkutviklingskommunar og språkvitaliseringskommunar etter sameloven § 3-1».

En tilsvarende endring er tatt inn i tredje ledd, hvor «forvaltningsområdet for samisk språk» erstattes med «språkutviklingskommunar og språkvitaliseringskommunar etter sameloven § 3-1».

Endringene medfører ingen realitetsendring. Forslagene er nærmere omtalt i punkt 5 i  Prop. 62 L (2023–2024).