Opplæringslova

Paragrafen vidarefører § 9 A-11 og er omtalt i punkt 34.3 i Prop. 57 L (2022–2023).

Første ledd regulerer rammene for i kva tilfelle det kan fastsetjast i skolereglane at bortvising kan brukast som reaksjon på brot på skolereglane i § 10-7. Dersom bortvising, inkludert bortvising for resten av skoleåret, ikkje er fastsett som ein reaksjon i skolereglane, kan ikkje bortvising brukast. Kommunane og fylkeskommunane vel sjølve om dei vil fastsetje i skolereglane at bortvising skal kunne brukast som ein reaksjon. Dette valet byggjer på eit forvaltningsskjønn som tilsynsmakta og domstolane ikkje kan overprøve.

Bortvising kan berre brukast som reaksjon ved brot på skolereglane, ikkje andre reglar, til dømes reglar i opplæringslova. Det betyr at skolereglane må vere dekkjande for dei situasjonane der kommunen og fylkeskommunen meiner at bortvising (og andre reaksjonar) er eit aktuelt tiltak. Dersom bortvising til dømes skal kunne brukast som tiltak ved brot på forbodet mot ansiktsdekkjande plagg i forslaget § 27-1, må dette fastsetjast i skolereglane.

Med «grove brot» er det meint brot på skolereglane som blir rekna som alvorlege.

Kva som er «grove» brot må komme an på ei skjønnsmessig vurdering. Dette vil langt på veg vere ei skolefagleg vurdering. Ettersom bortvising er eit inngripande tiltak overfor elevane det gjeld, skal domstolane og tilsynsmaktene av omsyn til rettstryggleiken til elevane kunne overprøve vurderinga fullt ut.

Andre ledd regulerer at ein elev ikkje kan visast bort dersom mindre inngripande tiltak er tilstrekkelege. Regelen gjeld uavhengig av kor lang tid det er tale om å vise bort eleven, og slår fast prinsippet om det mildaste inngrep: Dersom det er tilstrekkeleg med mindre inngripande tiltak enn bortvising, skal ein bruke mindre inngripande tiltak. Dette kan til dømes vere opplærings- og ordensmessige tiltak som at to elevar ikkje lenger får sitje ved sida av kvarandre. Det kan også vere at eleven har behov for tilpassingar i opplæringa, eventuelt vedtak om individuelt tilrettelagd opplæring. Bortvising kan ikkje brukast som eit substitutt for manglande tilrettelegging i form av tilpassa opplæring eller individuelt tilrettelagd opplæring.

Tredje ledd slår fast kor lenge dei ulike elevgruppene kan visast bort. Tredje ledd er ikkje ein sjølvstendig heimel for bortvising, men ei avgrensing av forskriftskompetansen etter første ledd.

Etter tredje ledd første punktum kan elevar på 1. til 7. trinn visast bort for enkelttimar eller resten av dagen, og elevar på 8. til 10. trinn kan visast bort for opp til tre dagar.

Tredje ledd andre punktum presiserer at foreldra til ein elev på 1. til 7. trinn skal få beskjed før eleven blir bortvist resten av dagen. Skolen kan ikkje la eleven forlate skolen før foreldra er varsla. For dei yngste elevane vil det dessutan ofte vere slik at eleven blir på skolen til foreldra hentar hen. Det alminnelege omsorgs- og tilsynsansvaret til skolen for elevane inneber at skolen også kan ha plikt til å melde frå til foreldra til elevar på høgare trinn. Dette må skolen i lys av omsorgs- og tilsynsansvaret vurdere konkret i kvar enkelt sak. Døme på dette er elevar med behov for tilsyn. Regelen her om at foreldra skal ha beskjed om bortvisinga før ho blir gjennomført, supplerer regelen i § 10-8. Sjølv om foreldra ikkje får melding i forkant av ei bortvising, kan § 10-8 innebere at foreldra skal ha informasjon om bortvisinga etter at ho er sett i verk.

Tredje ledd tredje punktum slår fast at elevar i den vidaregåande opplæringa kan visast bort for opp til fem dagar.

Tredje ledd fjerde punktum fastset at elevar i den vidaregåande opplæringa kan visast bort for resten av skoleåret dersom regelbrota er særleg alvorlege, dersom dette er fastsett særskilt i skolereglane. Kva som er «særleg alvorlege» brot på skolereglane, må komme an på ei skjønnsmessig vurdering. Vurderinga av kva som er særleg alvorlege brot, er eit lovbunde skjønn som tilsynsmakta og domstolane kan prøve fullt ut. Bortvising for resten av skoleåret skal berre brukast når det er absolutt nødvendig, og vil først og fremst vere aktuelt ved gjentekne alvorlege brot på skolereglane. Svært alvorlege enkeltståande brot kan etter omstenda også vere tilstrekkeleg grunnlag for bortvising av ein elev for resten av skoleåret.

Fjerde ledd regulerer kven som kan ta avgjerda om å vise bort ein elev. Myndet til å vise bort ein elev er i utgangspunktet lagt til rektor «sjølv», sjå fjerde ledd første punktum. Ordlyden tilseier at dette myndet ikkje kan delegerast vidare til andre. Sjølv om myndet til å ta avgjerd er lagt direkte til rektor i lova, betyr ikkje dette at styringsretten til kommunen og fylkeskommunen er innskrenka.

Det er eitt unntak frå delegeringsforbodet i fjerde ledd andre punktum. Dersom kommunen eller fylkeskommunen ikkje har fastsett noko anna, står rektor fritt til å delegere til éin lærar, fleire lærarar eller alle lærarane ved skolen å vise bort elevar frå ei opplæringsøkt som læraren har ansvaret for. Éi «opplæringsøkt» omfattar undervisning som blir gitt av den same læraren, eller den same gruppa av lærarar, over ein samanhengande tidsperiode. Fjerde ledd tredje punktum slår fast at bortvisinga uansett ikkje kan gjelde for meir enn to klokketimar.

Det er vidare eit unntak frå utgangspunktet om at rektor «sjølv» gjer vedtak om bortvising i fjerde ledd fjerde punktum. Avgjerder om å vise bort elevar i vidaregåande opplæring for resten av skoleåret er lagde til fylkeskommunen. Regelen er ikkje til hinder for at fylkestinget delegerer mynde til å gjere vedtak om bortvising til administrasjonen, men myndet kan ikkje delegerast til rektor eller andre på skolen.

Bortvising for éin dag eller meir vil vere eit enkeltvedtak etter forvaltningslova § 2, og saksbehandlingsreglane i forvaltningslova for enkeltvedtak gjeld. Utgangspunktet er at bortvising for kortare tid enn éin dag ikkje vil vere eit enkeltvedtak. Ei planlagd bortvising fram i tid for mindre enn ein dag vil likevel vere eit enkeltvedtak.

Sjølv om kortvarig bortvising normalt ikkje er eit enkeltvedtak, må rektor rådføre seg med lærarane til eleven før bortvisinga blir vedteken. Dette følgjer av den alminnelege plikta til å opplyse saka i forvaltningslova § 17. Dette gjeld også for vedtaket til fylkeskommunen. Uavhengig av om bortvisinga er enkeltvedtak eller ikkje, skal eleven høyrast, og meininga til eleven skal få vekt. Vidare må det beste for eleven vere eit tungtvegande omsyn i vurderinga, jf. forslaget § 10-1. Eleven vil også ha rett til å forklare seg munnleg for den som skal ta avgjerda, jf. retten eleven har til medverknad etter § 10-2.