Luonndofáhka sáme (NAT02‑04)
Máhtudakulme ja árvustallam

Aktijvuoda buojkulvisá

Tjielggidus

Máhtudakulme 10. jahkedáse maŋŋela

Åhpadusá ulmme le oahppe galggá máhttet

  • gatjádallat ja dahkat hypotesajt luonndofágalasj fenomienaj birra, identifisierit tjanádum ja friddja variábelijt ja tjoahkkit diedojt váj vásstádusájt gávnná
  • analysierit ja adnet tjoahkkiduvvam diedojt stiellitjit tjielggidusájt, árvvaladdat tjielggidusájt guoskavasj teorijja milta ja árvustallat ietjas ja iehtjádij åtsådimij kvalitiehtav
  • adnet ja dahkat modellajt ma tsoavttsu jali gåvvidi luonndofágalasj prosessajt ja vuogádagájt ja tjielggit modellaj ávkijt ja ráddjimusájt
  • sæbrrat vádáárvustallamijda ma li tjanáduvvam gæhttjaladdamijda ja tjuovvot jasskavuoda dåjmajt
  • vaddet buojkulvisájt ájggeguovddelis dutkamis ja árvvaladdat gåktu ådå máhtto ihtá aktisasjbargo ja dálásj máhto lájttális lahkanime baktu
  • åtsådit, dádjadit ja stiellit teknologijjalasj vuogádagájt majna li sáddijiddje ja vuosstájvállde
  • adnet programmerimav luonndofágalasj fenomienajt åtsådittjat
  • åtsådit kemijjalasj reaksjåvnåjt, tjielggit mássabisodimev ja gåvvidit nágin boalldemreaksjåvnåjt
  • adnet atåvmmåmodellajt ja periåvdålasj systiemav tjielggitjit vuodoábnnasijt ja kemijjalasj aktijvuodaj dåbddomerkajt
  • gåvvidit sjaddogoahtevájkkudusáv ja tjielggit faktåvråjt ma máhtti sivvan globála dálkádakrievddadusájda
  • tjielggit enersjijjabisodimev ja enersjijjakvalitiehtav ja åtsådit iesjguhtiklágásj vuogijt målssot, doalvvot ja vuorkudit enersjijjav
  • árvvaladdat gåktu enersjijjabuvtadibme ja enersjijjaadno máhttá birrasij vájkkudit bájke ja globála dásen
  • gåvvidit gåktu dutke li evolusjåvnnåteorijjav gávnnam ja adnet dav tjielggitjit biologijjalasj moattebelakvuoda åvddånimev
  • buohtastahttet iesjguhtik organismaj sellajt ja buojkodit gåktu tsiekkadus ja dåjma li aktij tjanádum
  • åtsådit abiohtalasj ja biohtalasj faktåvråj aktijvuodajt ekovuogádagan ja dágástallat gåktu enersjijja ja materija målsoduvvi jålådijn
  • vaddet buojkulvisájt ja árvvaladdat ájggeguovddelis dilemmajt ma li luondoboanndudagáj ávkástallamij ja biologijjalasj moattebelakvuoda massemij tjanáduvvam
  • praktihkalasj oassálasstema baktu vuosedit gåktu bierggit luondon, ja buohtastahttet bierggimav iesjguhtik sáme guovlojn
  • tjielggit gåktu fotosyntesa ja sellavuojŋŋam vaddi enersjijjav divna dasi mij viessu karbonjålådime baktu
  • adnet platetektonihkkateorijjav tjielggitjit ednama åvddånimev ájgij tjadá ja vaddet buojkulvisájt ájttsamijda ma teorijjav doarjju
  • árvvaladdat ássjijt ma guosski seksuálalasj ja reproduktijva varresvuohtaj
  • buohtastahttet nærvvavuogádagáv ja hormåvnnåvuogádagáv ja gåvvidit gåktu gárevselga, dálkkasa, birásselga ja doping vájkkudi signállavuogádagájda
  • gåvvidit rubmaha immuvnnasuodjalusáv ja gåktu vaksijna doajmmi, ja tjielggit man ájnnasa vaksijna li álmmukvarresvuohtaj

Åhpadattijn árvustallam

Åhpadattijn árvustallam galggá viehkken åvdedit oahppamav ja fáhkamáhtudagáv åvddånahttet. Oahppe vuosedi ja åvddånahtti máhtudagáv 8., 9. ja 10 dásen gå adni fáhkagielav, teorijjajt ja modellajt gå gåvvidi, tjielggiji ja árvvaladdi luonndofágalasj fenomienajt. Sij vuosedi ja åvddånahtti aj máhtudagáv gå åtsådi, argumentieriji, analysieriji ja reflektieriji luonndofágalasj tiemáj badjel ja gåktu da aktij gulluji, ja árvustalli ietjasa gávnnusijt ja båhtusijt. Duodden vuosedi ja åvddånahtti máhtudagáv gå fága barggamvuogijt tjuovvu, ja gå reflektieriji gåktu luonndodiedalasj máhtto åvddån. Oahppe vuosedi aj máhtudagáv gå programmeriji ja åtsådi teknologijjav. Åhpadiddje galggá dilev láhtjet oahppijoassálasstemij ja arvusmahttet oahppammiellaj fágan gå åhpadusáv hiebat moattebelak, praktihkalasj ja åtsådiddje barggovuogijda. Åhpadiddje ja oahppe galggi ságastallat oahppij åvddånime birra luonndofágan. Oahppe galggi bessat åtsådit ja gæhttjaladdat. Dajna máhtudagájn mav oahppe vuosedi, galggi bessat moalgget majt ietjasa mielas bukti, ja ietjas fágalasj åvddånime badjel reflektierit. Åhpadiddje galggá bagádallat ienep oahppama gáktuj ja åhpadimev hiebadit navti váj oahppe bessi bagádallamij milta vijdedit ietjasa máhtudagáv luonndofágan.

Loahppaárvustallam

Åbbålasjkarakterra galggá gåvvidit oahppe åbbålasj máhtudagáv luonndofágan gå ålli 10. dáse åhpadimev. Åhpadiddje galggá plánit ja dilev láhtjet váj oahppe bessi vuosedit ietjasa máhtudagáv målsudahkes vuogij majda gulluji dádjadibme, refleksjåvnnå ja lájttális ájádallam iesjgeŋga dilijn. Åhpadiddje galggá biedjat karakterav luonndofágan máhtudagá milta mav oahppe la vuosedam gå oahppe gaskos máhtov ja dádjadusáv fága sisano ja aktijvuodaj birra. Åhpadiddje galggá biedjat karakterav máhtudagá milta mav oahppe la vuosedam gå praktihkalattjat ja åtsådiddje láhkáj fágajn barggá.